Dr hab Marek Jamrozy jest adiunktem w Zakładzie Astronomii Gwiazdowej i Pozagalaktycznej Obserwatorium Astronomicznego na Wydziale Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ.

Zajmuje się badaniem natury galaktyk aktywnych, a w szczególności ewolucji dynamicznej radiogalaktyk. Prowadzi obserwacje tych egzotycznych obiektów w zakresach: radiowym, optycznym, rentgenowskim i gamma.

Kosmiczne akceleratory - 11 października 2018

Ponad 100 lat temu zdano sobie sprawę z istnienia promieniowania kosmicznego, czyli obdarzonych masą wysokoenergetycznych cząstek naładowanych dolatujących do atmosfery Ziemi z przestrzeni kosmicznej. W pierwszych dziesięcioleciach badania promieniowania kosmicznego dokonano spektakularnych odkryć wielu elementarnych składników materii. Poszukiwano obiektów astronomicznych, które są w stanie przyśpieszyć protony do relatywistycznych i ultra-relatywistycznych prędkości. Wiele z nich już zidentyfikowano i dobrze poznano mechanizmy fizyczne działające w tych "kosmicznych akceleratorach". Jednak, pomimo dużych wysiłków, ciągle pozostaje sporo tajemnic. Nie mamy pojęcia jakie obiekty mogą przyśpieszać cząstki do największych energii - kilkadziesiąt milionów razy przekraczających rekordy osiągane w największych akceleratorach zbudowanych przez człowieka.

Dr Witold Zawadzki pracuje w Zakładzie Fotoniki w Instytucie Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zajmuje się plazmą oraz ultraszybką spektroskopią laserową. Jak sam mówi, w pracy "strzela z lasera w plazmę". Jego zainteresowania badawcze obejmują optykę atomową, fotonikę i technikę laserową.

Angażuje się również w popularyzację fizyki (wykłady popularnonaukowe, warsztaty przyrodnicze, konkursy fizyczne, np. "Lwiątko", "Świetlik").

Jest współredaktorem czasopism "Foton" i "Neutrino". Był członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Fizycznego. Poza tym interesuje się lotnictwem cywilnym i awioniką.

Laserem w plazmę - 8 listopada 2018

Plazma, zwana często czwartym stanem skupienia materii, stanowi niezwykle ciekawy obiekt badań fizyków. Zainteresowanie plazmą wynika nie tylko z jej rozpowszechnienia (w stanie plazmy znajduje się ponad 99% dostępnej obserwacjom części Wszechświata) i bogactwa zachodzących w niej zjawisk, ale także z dużej i stale rosnącej liczby zastosowań. Dla przykładu, plazma lezy u podstaw takich procesów technologicznych jak synteza materiałowa, spawanie, cięcie czy wytwarzanie układów scalonych. Plazma znajduje zastosowanie w takich dziedzinach techniki jak lasery, lampy oświetleniowe, wyświetlacze, a także silniki jonowe do napędu statków kosmicznych.

Mnogość zastosowań plazmy stawia przed naukowcami i inżynierami wyzwanie zarówno w kwestii jej wytwarzania w warunkach ziemskich, jak i opracowania metod badania stanu plazmy i pomiaru jej parametrów (np. temperatury i koncentracji swobodnych elektronów). Okazuje się, że oba te zadania można rozwiązać przy zastosowaniu laserów. 

Mgr Wojciech Tomczyk jest doktorantem w Zakładzie Fizyki Statystycznej Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W swojej pracy zajmuje się opisem teoretycznym przejść fazowych w ciekłych kryształach. Obecnie zaangażowany jest w badania dotyczące spontanicznego łamania symetrii chiralnej w strukturach ciekłokrystalicznych zbudowanych z achiralnych molekuł typu „bent-core”, a w szczególności w wyjaśnienie natury formowania się helikoidalnej fazy nematycznej twist-bend (NTB).

Jest on laureatem licznych stypendiów, m.in. stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wyniki w nauce, stypendium im. Mariana Smoluchowskiego z funduszy KNOW, Stypendium Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Stypendium Projakościowego dla doktorantów. W 2014 roku został laureatem ogólnopolskiego konkursu STUDENCKI NOBEL 2014 w kategorii nauk ścisłych. Od 2018 roku jest uczestnikiem prestiżowego, interdyscyplinarnego programu kształcenia dla doktorantów (Jagiellonian Interdisciplinary PhD Programme). Wykonane przez niego zdjęcia tekstur ciekłokrystalicznych były wielokrotnie wyróżniane na arenie międzynarodowej.

Kryształy, które płyną, czyli co łączy mydlo i telewizor LCD? - 6 grudnia 2018

Pierwszy ciekły kryształ odkryto w 1888 roku, kiedy to austriacki botanik Friedrich R. Reinitzer ogłosił swe spostrzeżenia dotyczące zachowania się benzoesanu cholesterylu (związku chemicznego będącego pochodną cholesterolu) pod wpływem zmian temperatury. Mianowicie zaobserwował on osobliwe zjawisko polegające na występowaniu „dwóch temperatur topnienia”, które oddzielały trzy fazy. Niższa temperatura stanowiła granicę po-między ciałem stałym, a nową fazą, będącą mętną i lepką cieczą, a wyższa wyznaczała moment, w którym nowa faza przechodziła do cieczy izotropowej. Współpracujący z nim niemiecki fizyk Otto Lehmann wykazał, że ta nowo odkryta, cieczo-podobna faza charakteryzuje się anizotropią optyczną taką jak w krysztale i nadał jej nazwę „ciekły  kryształ”  (w oryginale flüssige  krystalle - „płynący kryształ”). Stan ciekłokrystaliczny, jest pośrednim stanem materii pomiędzy ciałem stałym a cieczą, tzw. mezofazą. Jego cechą charakterystyczną jest to, że wykazuje właściwości zarówno cieczy jak i kryształu, tzn.: łączy zdolność do płynięcia (jak ciecz) z anizotropią specyficznych dla kryształów właściwości fizycznych, na przykład, współczynnika załamania światła, przenikalności dielektrycznej, stałej sprężystości itd.

Faza ciekłokrystaliczna pojawia się w pewnym przedziale temperatur (ciekły kryształ termotropowy, stosowany np. w telewizorach LCD) lub zakresie stężeń (ciekły kryształ liotropowy, np. roztwór mydła). W ramach wykładu przedstawiona zostanie historia odkryć związanych z ciekłymi kryształami, najważniejsze właściwości fizyko-chemiczne związków ciekłokrystalicznych oraz to jak „płynnie zadomowiły” się w różnych aspektach naszego codziennego życia.

Dr hab. Hubert Harańczyk jest adiunktem w Zakładzie Fizyki Medycznej.

Dlaczego warto studiować fizykę i/lub biofizykę - 10 stycznia 2019

Treść prezentacji zwięźle zawarta jest w jej tytule.

Ma zogniskować uwagę słuchaczy na pożytkach jakie wniosła ostatnio w nasze życie codzienne fizyka oraz na perspektywach fizyki i biofizyki. Badania biofizyczne autor prezentacji przedstawia na przykładzie swoich własnych badań poświęconych organizmom żywym, które potrafią odwracalnie zatrzymywać swoje procesy życiowe. Gdyby było to możliwe dla ludzi, znacznie więcej ofiar wypadków komunikacyjnych przeżywałoby. Nie bez znaczenia byłaby też możliwość przeczekania do czasu, kiedy oszczędności na koncie osiągnąłby bardziej interesującą wysokość.

Przykład badań biofizycznych to migawki z tegorocznej naukowej wyprawy na Antarktydę, w ramach 54. ECA (Expedición Científica Antártica - 54. chilijskiej wyprawy antarktycznej. 
Tytuł zdjęcia: "4/2/2018, zdjęcie z pokładu okrętu AP-41 "Aquiles", Armada de Chile. Wybieramy się na Isla Livingstone w okolice hiszpańskiej bazy Juan Carlos I. Schodzi dr hab. Hubert Harańczyk, siedzi prof. dr hab. Kazimierz Strzałka, UJ, MCB, natomiast na pontonie stoi Trupia Czaszka, szef chilijskich marinesów, którzy dowozili nas na brzeg kontynentu, czy wysp, gdzie zbieraliśmy próbki. Dzisiaj sam dowódca kierował naszym Zodiakiem".

Mgr Paweł Dąbczyński jest doktorantem Zakładu Inżynierii Nowych Materiałów, Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ. W swojej pracy zajmuje się badaniem układów elektronicznych opartych na polimerach przewodzących. Centrum tematyki badawczej zajmują polimerowe układy fotowoltaiczne, jednak podejmuje on liczne współprace z grupami zajmującymi się odmiennymi zagadnieniami.

Niemal od początku studiów licencjackich angażuje się również w popularyzowanie fizyki. Bierze udział w wydarzeniach takich jak Małopolska Noc Naukowców, Festiwal Nauki i Sztuki w Krakowie czy Ogólnopolski Konkurs "Eksperyment Łańcuchowy".

Piasek, plastik i sok z malin: czysta energia! - 7 marca 2019

Przyspieszający rozwój cywilizacyjny pociąga za sobą coraz większe zapotrzebowanie na energię. Zgodnie z przewidywaniami do roku 2100 światowe zużycie energii wzrośnie ponad sześciokrotnie. Aktualnym problemem jest również duże zanieczyszczenie powietrza, którym wszyscy oddychamy. Odpowiedź na te problemy może leżeć w odnawialnych źródłach energii, których idealnym przykładem jest energia słoneczna. Moc promieniowania słonecznego docierająca do powierzchni ziemi zdecydowanie przekracza nawet prognozowane zapotrzebowania ludzkości. Kluczem jest efektywne przetworzenie jej na nasze potrzeby.

W 1839 roku Alexandre-Edmond Becquerel jako pierwszy zaobserwował zjawisko fotowoltaiczne, co otworzyło nową perspektywę bezpośredniego przetwarzania energii słonecznej na energię elektryczną. Co z tym wszystkim ma wspólnego piasek, plastik i sok z malin? Dowiedzą się Państwo na wykładzie.

Tomasz Pospieszny, doktor habilitowany nauk chemicznych, poznaniak i bibliofil. Na co dzień pracuje na Wydziale Chemii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu w Pracowni Chemii Mikrobiocydów. Fascynat historii nauk przyrodniczych. Podziwia życie, pracę i wkład kobiet w tworzenie nauki. W 2011 roku pomysłodawca i animator cyklu wykładów, pokazów chemicznych, wystawy oraz zbioru esejów Życie i dzieło Marii Skłodowskiej-Curie. Kobiety w nauce (UAM, Poznań, 2011). Współorganizator wieczoru artystycznego Maria Skłodowska-Curie i Czesław Miłosz. Podróżni świata i ich prywatne ojczyzny (UAM, Poznań, 2011). Jest autorem licznych wykładów, artykułów i biografii Marii Skłodowskiej-Curie Nieskalana sławą. Życie i dzieło Marii Skłodowskiej-Curie (Novae Res, 2015), Lise Meitner Zapomniany geniusz. Lise Meitner pierwsza dama fizyki jądrowej (Novae Res, 2016) oraz Ireny Joliot-Curie Radowa księżniczka. Historia Ireny Joliot-Curie (Novae Res, 2017).

W 2017 roku uhonorowany medalem 100-lecia odkrycia radu, przyznawanym instytucjom i osobom szczególnie zasłużonym w promowaniu dzieła Marii Skłodowskiej-Curie. W roku 2018 stworzył autorski cykl wykładów akademickich Piękniejsza strona nauki – rola kobiet w tworzeniu chemii i fizyki. W 2019 roku ukaże się jego najnowsza książka o kobiecych cieniach w męskich laboratoriach.

Kobiety, które dopełniły tablicę Mendelejewa - 4 kwietnia 2019

Układ okresowy pierwiastków chemicznych jest chyba jednym z najważniejszych osiągnięć nauki, bowiem zawiera wszystkie znane pierwiastki występujące we Wszechświecie jak i te, które do tej pory otrzymał w laboratorium człowiek. Układ okresowy pierwiastków zawdzięczamy geniuszowi Dymitrija Mendelejewa, który sformułował jego podstawy w 1869 roku. W bieżącym roku przypada 150. rocznica powstania układu okresowego pierwiastków, dlatego br. został ogłoszony przez UNESCO i Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Międzynarodowym Rokiem Układu Okresowego Pierwiastków Chemicznych (IYPT2019). Wśród odkrywców pierwiastków chemicznych znajdujemy zaledwie pięć kobiet: Marię Skłodowską-Curie, Harriet Brooks, Lise Meitner, Idę Noddack oraz Margeurite Perrey. Tylko dwie z nich doczekały się pierwiastków nazwanych na swoją cześć: Curium (1944) i Meitnerium (1982).

Mgr Filip Ficek jest doktorantem w Zakładzie Teorii Względności i Astrofizyki Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ. Obecnie bada nieliniowe równania ewolucyjne, takie jak opisujące samograwitujący gaz kwantowy równanie Schrödingera-Newtona. W przeszłości zajmował się różnymi tematami z zakresu Ogólnej Teorii Względności oraz poszukiwaniem ograniczeń na oddziaływania spoza Modelu Standardowego.

Jak policzyć, ale się nie naliczyć? - 9 maja 2019

Wiele problemów, z którymi fizycy spotykają się w swojej pracy wymaga skomplikowanych obliczeń. Czasami jednak, na przykład gdy interesuje nas zaledwie rząd wielkości wyniku, lub gdy w rozważanym zagadnieniu występują pewne symetrie, da się obyć bez długich kalkulacji. W trakcie wykładu przedstawię kilka technik, które często pozwalają na szybkie otrzymanie interesujących nas odpowiedzi, wraz z przykładami ich użycia w problemach z życia (mniej lub bardziej) codziennego. Przy okazji opowiem dlaczego system GPS musi uwzględniać poprawki pochodzące z Ogólnej Teorii Względności, czy fizyka pozwala na istnienie olbrzymich mrówek oraz jak pojedyncze zdjęcie mogło zdradzić ściśle tajne informacje na temat pierwszej bomby atomowej.

Dr hab. Wacław Waniak od połowy lat osiemdziesiątych jest zatrudniony w Zakładzie Astronomii Gwiazdowej i Pozagalaktycznej Obserwatorium Astronomicznego UJ. Zajmuje się głównie badaniem małych ciał Układu Słonecznego, zwłaszcza komet i planetoid aktywnych. Rozpoczynał karierę od udziału w kampanii badawczej poświęconej komecie Halleya. Brał udział zarówno w obserwacjach fotometrycznych jak i w analizie modelowej komy gazowo-pyłowej, warkocza i krzywych zmian blasku wielu komet okresowych i jednopojawieniowych, a także pierwszej planetoidy pozasłonecznej ’Oumuamua.

Zajmował się również zagadnieniami szeroko pojmowanej analizy obrazów w astronomii, w tym metodami bayesowskimi, metodami dekonwolucji, a także zastosowaniem sztucznych sieci neuronowych oraz tomografii obrazowej i dopplerowskiej w astronomii.

Dzięki szczęśliwym zbiegom okoliczności miał możliwość prowadzenia obserwacji lub uczestniczenia w programach obserwacyjnych z wykorzystaniem największych i najnowocześniejszych optycznych teleskopów naziemnych, jak również Kosmicznego Teleskopu Hubble’a.

Optyka aktywna i adaptywna, czyli o tym, co astronomowie lubią najbardziej - 6 czerwca 2019

To, co astronomowie kochają najbardziej to jak największe i jak najnowocześniejsze teleskopy. Dotyczy to zarówno obserwacji w tradycyjnym zakresie optycznym, jak i badaniach prowadzonych w pozostałych pasmach widma elektromagnetycznego począwszy od promieniowania gamma aż po bardzo długie fale radiowe. Dzięki takim teleskopom jesteśmy w stanie sięgać do najdalszych zakątków Wszechświata, badać okolice czarnych dziur, czy poznawać planety innych słońc podobne do Ziemi.

Jeśli chodzi o dziedzinę optyczną, obejmującą zakres od ultrafioletu do podczerwieni, dwa najważniejsze osiągnięcia technologiczne powodują, że budowa jak największych teleskopów naziemnych jest możliwa i ma sens. Pierwszym jest optyka aktywna umożliwiająca konstrukcję i eksploatację bardzo dużych, a przy tym lekkich zwierciadeł teleskopów, drugim zaś optyka adaptywna, która powoduje, że duży teleskop nie tylko gromadzi dużą ilość światła, ale również daje obrazy wysokiej jakości ograniczonej jedynie przez dyfrakcję, a nie przez wpływ ziemskiej atmosfery.

Wykład przybliży zagadnienia związane z konstrukcją i eksploatacją dużych teleskopów już istniejących oraz ekstremalnie dużych będących w budowie. Omówione zostanie działanie optyki aktywnej i adaptywnej oraz pokazane zostaną fascynujące wyniki dzięki nim osiągnięte.